Pesymizm w literaturze i kinie ma się dobrze, czyli o dystopii i antyutopii
Zanim przyjrzymy się tematowi, warto spróbować wyjaśnić różnice między antyutopią
i dystopią. Zadanie z początku może się wydawać proste. Jeszcze ze szkoły pamiętamy, że antyutopia jest dokładnym przeciwieństwem utopii. Dystopia zaś, to w dużym uproszczeniu, „podkręcona” rzeczywistość. Wikipedia podpowiada nam, że ta ostatnia mroczne wizje czerpie nie z utopijnych programów naprawy świata, ale z tego co nam grozi patrząc na to, co robimy (i jak zachowujemy się) dziś. Problem pojawia się gdy uświadomimy sobie, że istnieją jeszcze pesymistyczne utwory z gatunku science-fiction, które często mają w sobie elementy z jednego i drugiego gatunku. Do tego dochodzą jeszcze dzieła mocno apokaliptyczne, choćby kultowy komiks i serial na jego podstawie, czyli „The Walking Dead”, gdzie grupa ocalonych ludzi próbuje przeżyć w świecie opanowanym przez zombie. Mamy dystopijny (czy może już science-fiction?) serial „Czarne Lustra”. Świat wykreowany w nim jest przerażający, co gorsze, wydaje się być wyjątkowo blisko. W końcu od rana do wieczora jesteśmy wpatrzeni w nasze smartfony, nie chcemy pogodzić się z odejściem naszych bliskich, a za pośrednictwem mediów społecznościowych można wyrokować o tym czy jesteśmy atrakcyjni towarzysko... Dramat science-fiction „Ex_Machina” (do obejrzenia w Czytelni Czasopism!) to opowieść o tym, co może się stać, gdy sztuczna inteligencja się od nas uniezależni. Sztuka nadal pełnymi garściami czerpie z tych tematów dostając się do naszych najgłębszych lęków. Najbardziej znany utwór na ten temat to wciąż „Rok 1984” George’a Orwella. Historia Winstona Smitha idącego na wojnę z Wielkim Bratem, wciąż stanowi natchnienie dla twórców literatury, kina czy malarstwa.
i dystopią. Zadanie z początku może się wydawać proste. Jeszcze ze szkoły pamiętamy, że antyutopia jest dokładnym przeciwieństwem utopii. Dystopia zaś, to w dużym uproszczeniu, „podkręcona” rzeczywistość. Wikipedia podpowiada nam, że ta ostatnia mroczne wizje czerpie nie z utopijnych programów naprawy świata, ale z tego co nam grozi patrząc na to, co robimy (i jak zachowujemy się) dziś. Problem pojawia się gdy uświadomimy sobie, że istnieją jeszcze pesymistyczne utwory z gatunku science-fiction, które często mają w sobie elementy z jednego i drugiego gatunku. Do tego dochodzą jeszcze dzieła mocno apokaliptyczne, choćby kultowy komiks i serial na jego podstawie, czyli „The Walking Dead”, gdzie grupa ocalonych ludzi próbuje przeżyć w świecie opanowanym przez zombie. Mamy dystopijny (czy może już science-fiction?) serial „Czarne Lustra”. Świat wykreowany w nim jest przerażający, co gorsze, wydaje się być wyjątkowo blisko. W końcu od rana do wieczora jesteśmy wpatrzeni w nasze smartfony, nie chcemy pogodzić się z odejściem naszych bliskich, a za pośrednictwem mediów społecznościowych można wyrokować o tym czy jesteśmy atrakcyjni towarzysko... Dramat science-fiction „Ex_Machina” (do obejrzenia w Czytelni Czasopism!) to opowieść o tym, co może się stać, gdy sztuczna inteligencja się od nas uniezależni. Sztuka nadal pełnymi garściami czerpie z tych tematów dostając się do naszych najgłębszych lęków. Najbardziej znany utwór na ten temat to wciąż „Rok 1984” George’a Orwella. Historia Winstona Smitha idącego na wojnę z Wielkim Bratem, wciąż stanowi natchnienie dla twórców literatury, kina czy malarstwa.
W „Pracach Polonistycznych" z 1975 roku (można z nich skorzystać w Czytelni),
Krystyna Kardyni–Pelikanova objaśnia obrazowo, że utopia może oznaczać „… miejsce, którego nie ma, czy czas, którego
nie ma, podkreśla ważną cechę utworów przynależnych do jednego zbioru – ich izolację przestrzenną i czasową od świata stającego tu i teraz…”. O utopii
wspominał już Platon, za którego życia trudno było marzyć o jakiejkolwiek
sprawiedliwości społecznej. O utopiach fantazjowali twórcy okresu Młodej
Polski, a nawet w ukryciu twórcy XX wieku zamieszkujący tereny Rosji i
późniejszego bloku państw socjalistycznych. Niektórzy za badaczką Judith Shaklar twierdzą, że po rewolucji francuskiej nastąpił zmierzch utopii. Zastąpiły ją inne ideologie, w szczególności
socjalizm. Antyutopia oficjalnie mogła się rozwinąć dopiero po upadku
komunizmu. Nie ma w tym niczego dziwnego: przecież wyśmiewanie znienawidzonej
dyktatury, tortury, kłamstwa i fałszowanie historii to aspekty aż za dobrze
znane tym, którzy przeżyli PRL. Zresztą, Orwell był w Polsce Ludowej surowo zakazany, i to aż do roku 1988. W końcu to, o czym pisał, powstało w wyniku szokującego zderzenia z systemem
stalinowskim. Czytanie w złym czasie, tego, co Orwell napisał pewnie uchodziłoby
za myślozbrodnię. Na szczęście u nas możecie czytać i oglądać do woli i bezkarnie.
 |
| Wydawnictwa na temat antyutopii i dystopii dostępne w Czytelni |
 |
George Orwell, autor między innymi "Roku 1984".
Zdj.: Janusz Bobrek "Wizje zagłady w literaturze", str. 236-237
|
Kasia